راه‌کارهای کنترل ذهن

 مراقبت دیداری؛

یکی از مراحل ضبط خیال، کنترل چشم است. رابطه دیده و دل رابطه‌ای مستقیم است. تصویرهایی که چشم از دیدنی‌ها بر می‌دارد. بر دل می‌نشیند و اگر دل آن را پسندد. چشم از کنترل خارج می‌شود. بنابراین شایسته است. بیش از آن‌که چشم از کنترل خارج شود. با وسواسی ستودنی از تصویربرداری چشم مراقبت نمائیم. شاید یکی از اساسی‌ترین پایه‌های ضبط خیال، مراقبت دیداری باشد. جملاتی مانند «سر در آوردن»، «با خبر شدن» و ...توجیهاتی است که انسان را به منطقه ممنوعه گناه سوق می‌دهد. مگر همه چیز را باید بدانیم؟

 در روایتی از پیامبر خدا می‌خوانیم: «مَنْ وَقَعَ فِی الشُّبَهاتِ وَقَعَ فِی الحرامِ کالراعی یَرعی حَولَ الحِمی یوشک أَنْ یَرْتَعَ فیه»؛1 کسی‌که در شبهات بیفتد درحقیقت در حرام افتاده است، مانند چوپانی که پیرامون محدوده‌ای [حیوان] می‌چراند و نزدیک است که حیواناتش وارد آن محدوده شوند. بنابراین اگر بخواهیم دیده را در اختیار بگیریم در تمامی مواردی که از حلال و حرام بودن آن آگاه نیستیم. باید چشم پوشید. البته شاید برای جوانان عزیزی که این نوشتار را می‌خوانند، مراقبت چشم با دیدنی‌های بی‌شمار امروزین دشوار آید امّا حقیقت آن است که اراده خداوند بالاترین اراده‌هاست و اگر جوان تصمیم بگیرد که از حرام چشم پوشد و در این راه گام راستین بردارد، خداوند او را آن‌چنان یاری می‌کند که ادامه راه برایش آسان و هموار خواهد شود.

نمونه‌ای از این تجربه در زندگی عارف کامل آیت‌الله سیدعلی قاضی‌طباطبایی (اعلی الله مقامه الشریف) رخ داد. از ایشان نقل است که فرموده بودند 25 سال به طور جدّی چشم خود را از حرام بستم. کارم به جایی رسید که قبل از این‌که نگاهم به نامحرمی بیفتد، چشم خود به خود بسته می‌شد.

اگرچه دشواری‌های مراقبت دیداری را نمی‌توان نادیده گرفت ولی باید دانست که اگر این مرحله به خوبی پیموده شود، دل از بند شهوات آزاد می‌شود و روح و جان انسان آن‌چنان رشد می‌کند که خواهش‌های نفس را خواهش نمی‌‌شمرد. شاید باباطاهر همدانی در نزاع دیده و دل مراد بوده است که چنین سرود:

ز دست دیده و دل هر دو فریاد        که هر چه دیده بیند دل کند یاد
 
بسازم خنجری نیشش ز فولاد          زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

در جمع‌بندی مباحث ضبط خیال باید بر این نکته پافشاری کنیم که ضبط خیال فرآیند مراقبت گفتاری، مراقبت شنیداری و مراقبت دیداری است و هیچ‌یک از این مراحل به تنهایی کافی نیست. اگر انسان تصمیم به مراقبت از ورودی‌های ذهن خود دارد باید حرکت سازنده خود را آغاز کند.

پیرمرد گیوه دوز:

یادآوری حکایت پیرمرد گیوه‌دوزی که خود در ایّام تبلیغ با او آشنا شدم، سودمند است. در یکی از سفرهای تبلیغی‌ام به مغازه‌ پیرمرد گیوه دوز که چند مغازه با مسجد فاصله داشت رفتم. وقتی با پیرمرد هفتادساله سخن گفتم: او را بسیار مورد عنایت یافتم. از جمله زیبایی‌های او آن بود که در مدّت عمر طولانی‌اش تنها دو بار و نه بیشتر غیبت دیگران را کرده بود. راز موفقیت وی را پرسیدم گفت: از جلسات شب‌نشینی پرهیز کردم، چون در این جلسات غیبت و تهمت زیاد است. در میان صحبت‌هایش با من،‌ تندتند گیوه‌ها را کوک می‌زد و می‌دوخت. گفتم: حاجی به چشم من نگاه نکن به سوزن نگاه کن که به دستت فرو نرود. گفت: حاج‌آقا انگشت‌هایم شصت سال است کوک می‌زنند، چشم دارند و می‌بینند. چشم‌هایم کم‌سوست و سوزن را نمی‌بیند، در فرآیند ضبط خیال، بر اثر مرور زمان و پافشاری انسان با اراده، گوش، چشم و زبان دارای اراده خواهند شد و در نهایت تخیّلات و ذهنیّات را هم مراقبت می‌کنند.

---------------

پی نوشت:

1. تنبیه الخواطر، ج 2، ص 267.